Η βαριά σκιά των ενόπλων δυνάμεων, η απειλή της τρομοκρατίας και οι δύσκολες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες δυσκολεύουν την ομαλοποίηση της πολιτικής ζωής της χώρας.
Τον Ιούνιο του 2013, για πρώτη φορά μετά από εξήντα έξι χρόνια ανεξαρτησίας του Πακιστάν, μια εκλεγμένη κυβέρνηση παρέδιδε την εξουσία σε μια άλλη εκλεγμένη κυβέρνηση. Μέχρι τότε, όλες οι εμπειρίες δημοκρατικής διακυβέρνησης είχαν διακοπεί από στρατιωτικά πραξικοπήματα. Ο πρωθυπουργός που αναδείχθηκε στις τελευταίες εκλογές, ο Ναουάζ Σαρίφ, γνωρίζει και κάτι παραπάνω: στο παρελθόν, ανατράπηκε δύο φορές. Μάλιστα, ο φόβος μιας νέας στρατιωτικής επέμβασης φάνηκε να επιβεβαιώνεται όταν ο Ιμράν Χαν, παλιά δόξα του κρίκετ και πολιτικός με πυγμή, του οποίου το Κίνημα του Πακιστάν για τη Δικαιοσύνη (ΡΤΙ) μόλις είχε εισέλθει στο κοινοβούλιο, σημειώνοντας εντυπωσιακές επιδόσεις στις εκλογές, αρνήθηκε να αναγνωρίσει τα αποτελέσματα. Αξίωσε την παραίτηση του πρωθυπουργού και προσέφυγε στο Ανώτατο Δικαστήριο.
Στις 14 Αυγούστου 2014, ημέρα της Ανεξαρτησίας, χιλιάδες διαδηλωτές που έρχονται από τη Λαχώρη συγκλίνουν προς το Ισλαμαμπάντ για να αμφισβητήσουν την κυβέρνηση. Την ώρα που επίμονες φήμες κάνουν λόγο για συμμαχία μεταξύ του παλαιού πρωταθλητή και στρατηγών των ενόπλων δυνάμεων, ο Χαν και οι οπαδοί του εγκαθίστανται στην καρδιά της πρωτεύουσας για μια καθιστική διαμαρτυρία που θα διαρκέσει 126 ημέρες. Μέχρι που, ένα κρύο πρωινό του Δεκεμβρίου του 2014, τρομοκράτες κομάντο επιτίθενται στο στρατιωτικό σχολείο της Πεσαβάρ, στο βόρειο τμήμα της χώρας, και εκτελούν εν ψυχρώ 132 παιδιά και 10 εργαζόμενους.
Η συγκίνηση αναστέλλει προσωρινά τις πολιτικές διαμάχες, οι οποίες δίνουν τη θέση τους στην ομόφωνη κήρυξη «πολέμου κατά της τρομοκρατίας». Η κατάσταση οδηγεί, επίσης, σε μια πρωτοφανή προσέγγιση μεταξύ του Ναουάζ Σαρίφ και του αρχηγού του γενικού επιτελείου των πολιτικά ισχυρών ενόπλων δυνάμεων του Πακιστάν, του στρατηγού Ραχίλ Σαρίφ. Μια νέα στρατιωτικο-κυβερνητική στρατηγική τίθεται σε εφαρμογή: το Σχέδιο Εθνικής Δράσης (ΣΕΔ), το οποίο φιλοδοξεί να εξαλείψει τις βίαιες θρησκευτικές ομάδες που έχουν ριζώσει στη χώρα.
Χωρίς να φτάνει στο ύψος των φιλοδοξιών του, το ΣΕΔ θα επιτρέψει, πάντως, την αποκλιμάκωση της έντασης μεταξύ των δύο πόλων εξουσίας. «Μετά τα γεγονότα του 2014, μια νέα σχέση εμπιστοσύνης έχει αναπτυχθεί μεταξύ της πολιτικής τάξης και των ανώτερων κλιμακίων του στρατού. Όλα δείχνουν ότι βρίσκονται σε αγαστή συνεργασία», διαπιστώνει ο Σιεντ Τζαφάρ Αχμέντ, διευθυντής Πακιστανικών Σπουδών στο δημόσιο Πανεπιστήμιο του Καράτσι.
Η εγκάρδια συνεννόηση, όμως, μπορεί να αποδειχθεί ελαφρώς επιφανειακή. Πολλοί παρατηρητές εκτιμούν ότι οι στρατιωτικοί εμποδίζουν κάθε προσπάθεια της κυβέρνησης να αποδεσμευθεί από την κηδεμονία τους. «Ο πρωθυπουργός Σαρίφ δεν διαθέτει ούτε υπουργό Εξωτερικών πλήρους απασχόλησης», μας εξηγεί ο πολιτικός επιστήμονας Ταουσέφ Αχμέντ Χαν. «Ο στρατός κινεί τα νήματα όλων των διπλωματικών σχέσεων, είτε πρόκειται για τις γειτονικές χώρες είτε για τις περιφερειακές δυνάμεις είτε για τις Ηνωμένες Πολιτείες».
Επιπλέον, η κυβέρνηση Σαρίφ πρέπει να αντιμετωπίσει την τρομοκρατική απειλή, η οποία επιμένει. Στο πλαίσιο του ΣΕΔ, ο στρατός πολλαπλασίασε τις μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις στις ζώνες των φυλών, όπου οι Ταλιμπάν και άλλες ένοπλες ομάδες έχουν βρει καταφύγιο. Η ασφάλεια της χώρας γνωρίζει «αξιοσημείωτη» βελτίωση, σύμφωνα με τον υπουργό Εσωτερικών Τσόντρι Νισάρ Αλί Χαν, έμπιστο του πρωθυπουργού. Μολονότι οι επιθέσεις αυτοκτονίας, οι απαγωγές και οι τρομοκρατικές ενέργειες εναντίον των δυνάμεων ασφαλείας δεν έχουν εκλείψει, ο αριθμός τους έχει μειωθεί για πρώτη φορά μετά το 2001. Ο υπουργός παραδέχεται όμως και ότι πρέπει «να προχωρήσουμε πολύ περισσότερο για να επιτύχουμε την πλήρη εξάλειψη της τρομοκρατίας» (1).
Πανεπιστημιακοί και ειδικοί προειδοποιούν ότι η πολιτική που ακολουθείται κόβει τα κλαδιά του δέντρου χωρίς να ασχολείται με τις ρίζες του. Η εστίαση αποκλειστικά στις μαντράσα (τις ιερατικές σχολές) «δεν έχει κανένα νόημα σήμερα, καθώς δεν έχουν πια το μονοπώλιο του φονταμενταλισμού», υπογραμμίζει ο Σιέντ Τζαφάρ Αχμέντ, ο οποίος κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τη «διείσδυση του θρησκευτικού εξτρεμισμού στα μορφωμένα κοινωνικά στρώματα». Ως απόδειξη αναφέρει την αιματηρή επίθεση του Μαΐου του 2015, κατά τη διάρκεια της οποίας 45 ισμαηλίτες σιίτες, άνδρες και γυναίκες, υποχρεώθηκαν να κατέβουν από λεωφορείο και εκτελέστηκαν με μια σφαίρα στο λαιμό. Οι περισσότεροι εκτελεστές, οι οποίοι συνελήφθησαν μερικές εβδομάδες αργότερα, ήταν νέοι από ευκατάστατες οικογένειες, απόφοιτοι των καλύτερων σχολών στις οικονομικές επιστήμες και τη μηχανολογία, με πτυχία κύρους, αλλά και διεκδικήσεις που εμπνέονται από το Ισλαμικό Κράτος.
«Το Πακιστάν έχει αλλάξει τα τελευταία σαράντα χρόνια. Η επιρροή του φονταμενταλισμού είναι ιδιαίτερα αισθητή», παρατηρεί ο Σιέντ Τζαφάρ Αχμέντ. Το πραξικόπημα του στρατηγού Μουχάμαντ Ζία Ουλ Χακ, το 1977, αποτέλεσε κρίσιμη καμπή καθώς, δύο χρόνια αργότερα, η χώρα βρέθηκε στη δίνη της σοβιετικής εισβολής στο γειτονικό Αφγανιστάν. Τότε, χιλιάδες νέοι έλαβαν στρατιωτική εκπαίδευση για να συμμετάσχουν στο τζιχάντ κατά των «άπιστων» της άλλης πλευράς των συνόρων. «Οι φοιτητές του καθεστώτος Ζία που συμμετείχαν στον πόλεμο αυτόν, έχουν γίνει καθηγητές πανεπιστημίου και καθοδηγούν, με τη σειρά τους, τους νέους», εξηγεί ο Ταουσέφ Αχμέντ Χαν. «Είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσει η σημερινή κυβέρνηση: να αλλάξει τις νοοτροπίες, αλλά και να βάλει τέλος στις διδασκαλίες που ενισχύουν τον εξτρεμισμό στην κοινωνία».
Ο οικονομικός μαρασμός και οι δυσκολίες διοίκησης της χώρας αποτελούν ένα άλλο σημαντικότατο διακύβευμα για την κυβέρνηση, η οποία ήρθε στην εξουσία στο μέσο της χειρότερης ενεργειακής κρίσης που γνώρισε ποτέ η χώρα. Ο Ναουάζ Σαρίφ είχε υποσχεθεί στους Πακιστανούς ότι, μέσα σε λιγότερους από δώδεκα μήνες, θα βάλει τέλος στις διακοπές του ηλεκτρικού ρεύματος, οι οποίες διαρκούσαν αρκετές ώρες, ακόμα και ολόκληρες ημέρες. Δυόμισι χρόνια μετά, οι διακοπές του ηλεκτρικού συνεχίζονται, παρόλο που διαρκούν πλέον λιγότερο.
Για να καλύψει το δημόσιο έλλειμμα, η κυβέρνηση του Πακιστάν υποχρεώθηκε να ζητήσει δάνειο ύψους 6,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων (5,9 δισεκατομμυρίων ευρώ) από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το οποίο δεν παρέλειψε να συνδέσει τη χορήγηση της βοήθειας με την εφαρμογή σχεδίου αναδιάρθρωσης του ενεργειακού κλάδου και των φορολογικών υπηρεσιών. Η κυβερνητική πολιτική απορρύθμισης και περιορισμού των επενδύσεων έφερε εκατοντάδες χιλιάδες Πακιστανούς κάτω από το όριο της φτώχειας. Αντιστοιχούν πλέον στο 35-45% του πληθυσμού (2). «Για να αντιστραφεί η κατάσταση, θα χρειαζόταν ετήσια ανάπτυξη 6% για δέκα χρόνια», υπολογίζει ο οικονομολόγος Ταρίκ Γιουσούφ. Το ΔΝΤ πάντως προβλέπει ρυθμό ανάπτυξης 4,5% για το οικονομικό έτος 2015-2016. Πρόβλεψη που βασίζεται στη μείωση της τιμής του πετρελαίου και στη βελτίωση της προμήθειας ενέργειας, που επιτεύχθηκε χάρη στον οικονομικό διάδρομο Κίνας-Πακιστάν (CPEC). Το ποσοστό των εγγράμματων πολιτών έχει μείνει στάσιμο. Και είναι ένα από τα χαμηλότερα στην περιοχή (54,7% του πληθυσμού). «Δεν διαθέτουμε επαρκείς πόρους ούτε για να βελτιώσουμε την πρωτοβάθμια εκπαίδευση», διαπιστώνει με λύπη ο δημοσιογράφος Βουσατουλάχ Χαν.
Παρά τις δυσκολίες, το πιθανότερο είναι ότι ο Ναουάζ Σαρίφ θα καταφέρει να ολοκληρώσει τη θητεία του. Ήδη ετοιμάζεται να συμπληρώσει τον τρίτο χρόνο του ως επικεφαλής της κυβέρνησης –το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα που κατάφερε να ασκήσει πρωθυπουργικά καθήκοντα.
- Ομιλία ενώπιον του κοινοβουλίου, 30 Δεκεμβρίου 2015.
- Σύμφωνα με το Sustainable Development Policy Institute (SDPI), δεξαμενή σκέψης με έδρα το Ισλαμαμπάντ.
-
Χάρης Λογοθέτης (μετάφραση)
-
Ashraf Khan
Δημοσιογράφος στο Καράτσι.
