Οι μάσκες έπεσαν πολύ γρήγορα. Στις 10 Δεκεμβρίου 2023, ημέρα ανάληψης των καθηκόντων του, ο πρόεδρος της Αργεντινής Χαβιέρ Μιλέι αναρτά την πρώτη επίσημη φωτογραφία της κυβέρνησής του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η κυβέρνηση περιορίζεται πλέον σε εννέα υπουργεία, έναντι είκοσι κατά τη θητεία του προκατόχου του Αλμπέρτο Φερνάντες: υπουργεία Ανθρώπινου Κεφαλαίου, Υποδομών, Υγείας, Οικονομίας, Δικαιοσύνης, Ασφάλειας, Άμυνας, Εξωτερικών και Εσωτερικών.
Στη φωτογραφία υπάρχουν δύο φυσιογνωμίες γνωστές στους Αργεντινούς. Ο νέος υπουργός Οικονομίας Λουίς Καπούτο, πρώην υφυπουργός και στη συνέχεια υπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση του Μαουρίσιο Μάκρι (2015-2019). Και, επίσης, η Πατρίσια Μπούλριτς, που επανέρχεται στη θέση της υπουργού Ασφαλείας, όπως και στην κυβέρνηση Μάκρι. Συνήθως συνοφρυωμένη, η Μπούλριτς έχει τελευταία ένα πλατύ χαμόγελο: είναι το χαμόγελο μιας υποψήφιας για την προεδρία (με τον συνασπισμό συντηρητικών κομμάτων Juntos por el Cambio, «Μαζί για την Αλλαγή») που ηττήθηκε στον πρώτο γύρο, αλλά κατάφερε να βρει θέση στην κυβέρνηση χάρη στη συμμαχία με τον χθεσινό αντίπαλό της…
Το νέο υπουργικό συμβούλιο είναι κάπως συμβατικό για τον άνθρωπο που, κατά την προεκλογική εκστρατεία, δήλωνε «αντισυστημικός» υποψήφιος και υποσχόταν να έρθει σε ρήξη με «την κάστα» των πολιτικών. Στην πραγματικότητα, «η κάστα βρίσκεται στην εξουσία», αναλύει ο Νταβίντ Κοπελό, πολιτικός επιστήμονας, ερευνητής στο πανεπιστήμιο CY Cergy Paris και ειδικός σε θέματα Αργεντινής, ο οποίος επιπλέον επισημαίνει ότι «πολλά μέλη της κυβέρνησης προέρχονται από τον ιδιωτικό τομέα». Ο Νικολάς Πόσε, γραμματέας του υπουργικού συμβουλίου του νέου προέδρου, και ο Μαριάνο Κούνεο Λιβαρόνα, νέος υπουργός Δικαιοσύνης, έχουν εργαστεί και οι δύο για την Corporación América, τον όμιλο επιχειρήσεων και μέσων ενημέρωσης του Εδουάρδο Εουρνεκιάν, ενός σημαντικού επιχειρηματία στον οποίο ο Μιλέι παρείχε συμβουλευτικές υπηρεσίες. Άλλωστε, ο οικονομολόγος-πρόεδρος οφείλει στον Εουρνεκιάν τις πρώτες εμφανίσεις του στα τηλεοπτικά πλατό, το 2016, στο πλαίσιο της εκπομπής «Animales sueltos» («Ελεύθερα ζώα») στο κανάλι America TV (ιδιοκτησίας του ομίλου), η οποία τον έκανε διάσημο.
«Ο Μιλέι δεν είναι κατά της κάστας, είναι κατά του κιρχνερισμού», αναλύει ο Γκαμπριέλ Μπομάρο, καθηγητής πολιτικής κοινωνιολογίας στο Εθνικό Πανεπιστήμιο του Σαν Μαρτίν (EIDAES) και ερευνητής στο Εθνικό Συμβούλιο Επιστημονικής και Τεχνικής Έρευνας (CONICET), παραπέμποντας στις προεδρικές θητείες του Νέστορ Κίρχνερ (2003-2007) και, στη συνέχεια, της χήρας του, Κριστίνα Φερνάντες δε Κίρχνερ (2007-2015). Τελικά, τα πρώτα μέτρα του Μιλέι «θυμίζουν τα προηγούμενα προγράμματα διαρθρωτικής προσαρμογής στην ιστορία της Αργεντινής», υπογραμμίζει ο Μπομάρο, κάνοντας αναφορά στις νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις του Κάρλος Μένεμ (1989-1999) και του Μάκρι.
Τα μέτρα συνοψίζονται σε δύο σημεία: λιτότητα και φιλελευθεροποίηση της οικονομίας. Από τις 12 Δεκεμβρίου 2023, μετά από μια υποτίμηση του πέσο άνω του 50%, ο Καπούτο ανακοίνωσε σαρωτικές δημοσιονομικές περικοπές ύψους περίπου 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων, δηλαδή 5% του ΑΕΠ, με έμφαση στην περικοπή των επιδοτήσεων στις δημόσιες μεταφορές, στο ηλεκτρικό ρεύμα, στο φυσικό αέριο και στο νερό (1). Το βάρος της προσαρμογής «θα σηκώσει σχεδόν εξολοκλήρου το κράτος και όχι ο ιδιωτικός τομέας», δήλωνε με ικανοποίηση ο Μιλέι στην ομιλία κατά την ανάληψη των καθηκόντων του.
Δέκα ημέρες αργότερα, ο νέος πρόεδρος ανακοίνωσε την υπογραφή προεδρικού διατάγματος «έκτακτης ανάγκης», το οποίο περιλαμβάνει 366 μεταρρυθμίσεις με στόχο «την απορρύθμιση του εμπορίου, των υπηρεσιών και της βιομηχανίας στο σύνολο της επικράτειας». Το μεγα-διάταγμα («decretazo»), όπως το αποκαλούν τα μέσα ενημέρωσης, θέτει τέλος, μεταξύ άλλων, στη ρύθμιση των ενοικίων, των συνεταιριστικών ταμείων αλληλασφάλισης, των τιμών των βασικών προϊόντων, των υπηρεσιών που σχετίζονται με το Διαδίκτυο (προκειμένου να ανοίξει την πόρτα για να έρθει στην Αργεντινή η Starlink, η εταιρεία του δισεκατομμυριούχου Ίλον Μασκ). Με το διάταγμα διευκολύνονται επίσης οι ιδιωτικοποιήσεις και ελαστικοποιείται το εργατικό δίκαιο: η περίοδος μαθητείας για κάθε νέα θέση εργασίας επεκτείνεται από τους τρεις στους οκτώ μήνες και οι αποζημιώσεις σε περίπτωση απόλυσης μειώνονται δραστικά.
Εάν κάπου ο Μιλέι καινοτομεί, είναι στη «σφοδρότητα» και στην «ταχύτητα» προώθησης των μεταρρυθμίσεων: «Ποτέ πριν μια κυβέρνηση δεν είχε τολμήσει να εφαρμόσει έναν τόσο μεγάλο αριθμό μεταρρυθμίσεων χωρίς να τις περάσει από το Κοινοβούλιο», διαπιστώνει ο Μπομάρο. Ενώ ο Μάκρι στηριζόταν σε μια στρατηγική «σταδιακής εφαρμογής» για να αποφύγει το ενδεχόμενο λαϊκής εξέγερσης, ο Μιλέι επέλεξε τη στρατηγική του σοκ. «Για να προχωρήσουμε σταδιακά, χρειάζονται χρήματα. Δυστυχώς, πρέπει να σας το επαναλάβω: δεν υπάρχουν χρήματα» (2), δικαιολογήθηκε ο Μιλέι στην πρώτη ομιλία του ως πρόεδρος.
Ωστόσο, μετά την επικράτησή του, τα μεγάλα διεθνή μέσα ενημέρωσης διαβεβαίωναν ότι, ελλείψει πλειοψηφίας στο Κογκρέσο, ο «αναρχοφιλελεύθερος» Μιλέι (3) θα αναγκαζόταν να «κινηθεί μετριοπαθέστερα». Μολονότι ο πολιτικός σχηματισμός του Μιλέι, το κόμμα La Libertad Αvanza (Η Ελευθερία προχωρά), έλαβε το 56% των ψήφων απέναντι στον περονιστή Σέρχιο Μάσα στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών στις 19 Νοεμβρίου 2023, δεν κατάφερε να λάβει παρά 38 από τις 257 έδρες (15%) στο Κοινοβούλιο και 7 από τις 72 έδρες (10%) στη Γερουσία. «Για να περάσει δύσκολες μεταρρυθμίσεις, ο Μιλέι θα χρειαστεί τη στήριξη του Κογκρέσου», έγραφε ο «Economist» στις 23 Νοεμβρίου 2023. «Θα πρέπει να διαπραγματεύεται με τον κεντροδεξιό συνασπισμό Juntos por el Cambio και με τους μετριοπαθείς περονιστές» (4). Οι «Financial Times» δήλωναν «καθησυχασμένοι» από την τοποθέτηση του Καπούτο στο υπουργείο Οικονομίας: για τη βίβλο του λονδρέζικου Σίτι, επρόκειτο για «σήμα» που αποδεικνύει ότι ο Μιλέι ήταν έτοιμος να αφήσει κατά μέρος την «εκκεντρικότητά» του και να μετατραπεί σε «αρχηγό κράτους». Ο φιλελεύθερος Τύπος υποτιμά με ευκολία τον αυταρχισμό όταν εξυπηρετεί τις αγορές…
Στην πραγματικότητα, ο Μιλέι δεν είχε ποτέ την πρόθεση να προβεί σε υποχωρήσεις σχετικά με το πρόγραμμά του. Κατά την ανάληψη των καθηκόντων του, δίνει μια πρώτη γεύση: εκφωνεί, συμβολικά, τον πρώτο λόγο του με την πλάτη γυρισμένη στο κτίριο του Κογκρέσου. Έπειτα, στις 27 Δεκεμβρίου 2023, μία εβδομάδα αφού υπέγραψε το decretazo, παρουσίασε το «πολυνομοσχέδιο», το οποίο, εκτός από τις νέες ιδιωτικοποιήσεις (41 δημόσιων επιχειρήσεων, μεταξύ τους του πετρελαϊκού γίγαντα YPF και της αεροπορικής εταιρείας Aerolíneas Argentinas), προέβλεπε και την εκχώρηση ευρύτατων εξουσιών στην κυβέρνηση.
«Από την εποχή της δικτατορίας έχουμε να δούμε κάτι ανάλογο»
Με το νομοσχέδιο αυτό, το οποίο αποτελούνταν από 664 άρθρα, θα κηρυσσόταν «κατάσταση έκτακτης ανάγκης στον οικονομικό, χρηματοπιστωτικό, δημοσιονομικό, διοικητικό, προνοιακό-ασφαλιστικό, δασμολογικό, υγειονομικό και κοινωνικό τομέα μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2025». Θα δινόταν η δυνατότητα στην εκτελεστική εξουσία να κυβερνά με προεδρικά διατάγματα τουλάχιστον μέχρι το τέλος του 2025. Ίσως, μάλιστα, και μέχρι την ολοκλήρωση της θητείας του Μιλέι, καθώς η «κατάσταση έκτακτης ανάγκης» θα μπορούσε να ανανεωθεί μία ακόμη φορά για δύο επιπλέον χρόνια.
Το κείμενο, το οποίο υποτίθεται ότι «υπερασπίζεται την ελευθερία και τους Αργεντινούς», θα περιόριζε το δικαίωμά τους να διαδηλώνουν. Θα όριζε κάθε συγκέντρωση άνω των τριών ατόμων ως «διαδήλωση», για την οποία θα πρέπει να ενημερώνονται οι αρχές τουλάχιστον 48 ώρες πριν. Εάν η διαδήλωση παρεμποδίζει την ελεύθερη κυκλοφορία ή την παροχή δημόσιων υπηρεσιών, το νομοσχέδιο πρόβλεπε ποινές φυλάκισης έως έξι ετών για τους συμμετέχοντες και τους οργανωτές. «Από την εποχή της δικτατορίας έχουμε να δούμε τέτοιο νομοθετικό πλαίσιο», λέει ανήσυχος ο Χόρχε Σόλα, εκπρόσωπος της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργασίας (CGT), της μεγαλύτερης συνδικαλιστικής οργάνωσης στην Αργεντινή.
Το Κογκρέσο, επιφορτισμένο να εξετάσει όλα τα άρθρα του «πολυνομοσχεδίου» σε ειδικές συνεδριάσεις πριν από την κανονική έναρξη της νέας κοινοβουλευτικής περιόδου (1η Μαρτίου 2024), το υπερψήφισε επί της αρχής, αλλά άρχισε να καταψηφίζει το ένα μετά το άλλο σημαντικά άρθρα του, ιδιαίτερα όσα αφορούσαν τη μεταρρύθμιση του πολιτικού συστήματος, υποχρεώνοντας την κυβέρνηση Μιλέι να το αποσύρει εσπευσμένα στις 6 Φεβρουαρίου. Έχοντας υποστεί την πρώτη πολιτική ήττα της και, καθώς η πλειοψηφία του Κοινοβουλίου μπορεί να αναστείλει την εφαρμογή και του decretazo, η κυβέρνηση προσπαθεί να κερδίσει χρόνο.
Για την ώρα πάντως, ο αυταρχισμός του Μιλέι προκαλεί περιορισμένες αντιδράσεις στον πολιτικό κόσμο. «Η αντιπολίτευση έχει αποσταθεροποιηθεί και κρύβεται κάτω από το κρεβάτι», δηλώνει με λύπη ο Χουάν Γκραμπόις, πρόεδρος του μετώπου Patria Grande (Αριστερά), ο οποίος ήταν υποψήφιος στις προκριματικές εκλογές του κόμματος των περονιστών απέναντι στον κεντρώο Σέρχιο Μάσα. «[Η αντιπολίτευση] δεν μιλά στα μέσα ενημέρωσης, δεν έχει σαφή κοινοβουλευτική στρατηγική. Δεν υπάρχει διακομματική ενότητα για την υπεράσπιση της δημοκρατίας.»
Καθώς δεν μπορούσε να υπολογίζει στο Κογκρέσο, η συνδικαλιστική οργάνωση CGT προσέφυγε στην Εθνική Αρχή Εργασίας, τη δικαστική αρχή που επιβλέπει την εφαρμογή του εργατικού δικαίου στην Αργεντινή, προκειμένου να προσβάλει τη συνταγματικότητα ορισμένων πτυχών του decretazo. «Δεν είχαμε άλλη επιλογή», εξηγεί ο Σόλα, ο οποίος, κατά τη διάρκεια της συνέντευξής μας, στις 3 Ιανουαρίου 2024, έλαβε «ένα καλό νέο» στο κινητό του: ένα μήνυμα τον ενημέρωνε ότι οι δικαστές αποφάσισαν να αναστείλουν προσωρινά την ισχύ του άρθρου του διατάγματος που αφορά το εργατικό δίκαιο, αμφισβητώντας κατά πόσο είναι πραγματική η επίκληση «επείγουσας ανάγκης».
Πρόκειται για νίκη; «Όχι ακόμη», λέει ο Σόλα. Η τελική απόφαση της Εθνικής Αρχής Εργασίας παραμένει αβέβαιη: θα εξαρτηθεί από τη νομοτεχνική εξέταση του σχεδίου νόμου στο Κογκρέσο. Διότι, βεβαίως, λίγα λεπτά αφότου ο Σόλα έλαβε το μήνυμα, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα ασκήσει έφεση. Άλλωστε, όπως αποδεικνύει η δικαστική παρενόχληση σε βάρος της πρώην προέδρου Φερνάντες δε Κίρχνερ (Αριστερά), με σκοπό να εμποδιστεί η ενδεχόμενη επάνοδός της στην προεδρία, η δικαστική εξουσία στην Αργεντινή δεν τάσσεται πάντοτε στο πλευρό του νόμου…
Για τον ερευνητή Πάμπλο Σεμάν, η αντίσταση απέναντι στον Μιλέι «δεν θα έρθει από τους θεσμούς», αλλά «από τους δρόμους». Δεν θα είναι η πρώτη φορά. Το 2001, η νεοφιλελεύθερη πολιτική της κυβέρνησης Μένεμ πυροδότησε μια άνευ προηγουμένου οικονομική κρίση. Χιλιάδες άνθρωποι διαδήλωναν τότε, χτυπώντας άδειες κατσαρόλες, απαιτώντας «να φύγουν όλοι!». Απέναντι στην πίεση του πλήθους, ο πρόεδρος Φερνάντο δε λα Ρούα (Ριζοσπαστικό Κόμμα, Κέντρο), που είχε διαδεχθεί τον Μένεμ, τελικά φυγαδεύτηκε με ελικόπτερο στις 20 Δεκεμβρίου 2001.
Όμως, οι διαδηλώσεις αυτές άφησαν πίσω τους 39 νεκρούς και γύρω στους 500 τραυματίες… «Όταν οι πολιτικοί δεν κάνουν τη δουλειά τους, στο τέλος πάντα οι φτωχοί καταλήγουν να δίνουν το αίμα τους και να θυσιάζονται στον αγώνα», δηλώνει με λύπη ο Γκραμπόις, που είχε συμμετάσχει στις κινητοποιήσεις του 2001 και είχε συλληφθεί από την αστυνομία.
Η ιστορία θα επαναληφθεί; Ήδη ο θυμός συσσωρεύεται. «Λιγότερες από τριάντα ημέρες έχουν περάσει [από την ανάληψη των καθηκόντων του Μιλέι] και η κοινωνική εξαθλίωση είναι ήδη εμφανής», σημειώνει ο Σόλα. Σύμφωνα με δημοσκόπηση του Κέντρου Ερευνών Κοινής Γνώμης (CEOP) (5), η δημοτικότητα του Μιλέι είχε ήδη υποχωρήσει κατά 6 ποσοστιαίες μονάδες στις 22 Δεκεμβρίου 2023 –δηλαδή μόλις 12 ημέρες μετά την έναρξη της θητείας του. Στις 24 Ιανουαρίου, η γενική απεργία που κήρυξαν τα συνδικάτα συνοδεύτηκε από επιβλητικές διαδηλώσεις σε ολόκληρη τη χώρα.
Ενώ ο Μιλέι είχε κατορθώσει να κερδίσει την υποστήριξη των λαϊκών στρωμάτων με την υπόσχεση να εξαλείψει τον πληθωρισμό που τα είχε βυθίσει στη φτώχεια με τις κυβερνήσεις Μάκρι (2015-2019) και Φερνάντες (2019-2023), η «φιλελεύθερη επανάστασή» του για την ώρα επιδεινώνει την κατάσταση σε όλα τα πεδία.
Τον Δεκέμβριο, ο πληθωρισμός σημείωσε αύξηση κατά 25% σε σχέση με τον προηγούμενο μήνα, τρέχοντας με 211% σε ετήσια βάση. Τίποτε δεν δείχνει ότι θα υποχωρήσει μέσα στους ερχόμενους μήνες. «Ο Μιλέι δεν έχει σχέδιο για τη μείωση του δημόσιου χρέους της Αργεντινής [που οφείλεται στην κυβέρνηση Μάκρι και στο δάνειο που συνήψε με το ΔΝΤ], το οποίο αποτελεί την κύρια αιτία του πληθωρισμού», αναλύει ο δικηγόρος Κάρλος Μασλατόν, μία από τις πολύ γνωστές φιλελεύθερες προσωπικότητες της χώρας και πρώην σύμβουλος του Μιλέι. Η εξόφληση των περίπου 44 δισεκατομμυρίων δολαρίων (6) που χρωστά η Αργεντινή στο ΔΝΤ ασκεί πιέσεις στα περιορισμένα δολαριακά συναλλαγματικά διαθέσιμα της χώρας (7), υποχρεώνοντάς την να εξασφαλίζει δολάρια μέσω της αύξησης των εξαγωγών, κάτι που υποκινεί την υποτίμηση του πέσο. Στις 18 Οκτωβρίου 2023, η κυβέρνηση του Αλμπέρτο Φερνάντες είχε διαπραγματευθεί με την Κίνα την επέκταση μιας συμφωνίας ανταλλαγής νομισμάτων, προκειμένου να εξασφαλίσει 6,5 δισεκατομμύρια δολάρια για την εξόφληση μέρους του δανείου του ΔΝΤ. Μετά τις προεκλογικές υποσχέσεις Μιλέι περί «διακοπής των διπλωματικών σχέσεων» με την «κομμουνιστική» Κίνα, το Πεκίνο ανέστειλε τη συμφωνία στις 20 Δεκεμβρίου 2023. Ο Κινέζος πρόεδρος Σι Ζινπίνγκ έμεινε ασυγκίνητος από την επιστολή «συγγνώμης» που του είχε αποστείλει ο Μιλέι μία εβδομάδα νωρίτερα, ικετεύοντάς τον να διατηρήσει τη χρηματοοικονομική στήριξη προς το Μπουένος Άιρες (8).
Συγχαρητήρια από το ΔΝΤ
Και πού θα βρεθούν λοιπόν τα δολάρια; Για τον Μιλέι, είναι εκτός συζήτησης η αθέτηση πληρωμών προς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. «Υπήρξα πολύ σαφής, το χρέος θα πληρωθεί», είχε δηλώσει στις 14 Σεπτεμβρίου 2023, μετά από συνάντηση με τους απεσταλμένους του διεθνούς οργανισμού, όσο ακόμη ήταν υποψήφιος για την προεδρία. Το ΔΝΤ είναι ικανοποιημένο: χωρίς να ενοχληθεί από τις αυταρχικές πρωτοβουλίες του νέου προέδρου της Αργεντινής, στις 11 Ιανουαρίου 2024 τον συνεχάρη για την «ταχύτητα» και την «αποφασιστικότητά» του (9).
Μετά την ανακοίνωση του «μεγα-διατάγματος», η συνδικαλιστική ομοσπονδία CGT κάλεσε σε μια πρώτη κινητοποίηση, στην οποία συμμετείχαν περίπου 25.000 με 30.000 διαδηλωτές στην πρωτεύουσα. Η Σάντρα Πετοβέλο, υπουργός Ανθρώπινου Κεφαλαίου, αμέσως απείλησε ότι θα αναστείλει τα κοινωνικά επιδόματα όσων διαδηλωτών θα τολμούσαν να κλείσουν τους δρόμους. Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Μανουέλ Αδόρνι από την πλευρά του υποσχέθηκε ότι η κυβέρνηση θα υποχρεώσει τα κοινωνικά κινήματα να πληρώσουν τα έξοδα (10) για την ανάπτυξη 5.000 ανδρών της αστυνομίας και της χωροφυλακής. Παρά τις προσπάθειες εκφοβισμού, η CGT αρνείται να το βάλει κάτω.
